Gendergerelateerd geweld is een ingewikkeld begrip en roept bij velen weerstand op. Als ik hierover met anderen spreek krijg ik veel reacties als: “Wat is gender?”. “Ik kan me daar echt niets bij voorstellen”. Of “Daar doe ík niets mee in mijn werk”. Eigenlijk is het heel simpel. Bij gendergerelateerd geweld gaat het bijvoorbeeld om geweld dat zich richt tegen een persoon omdat ze een vrouw is. Omdat ze als vrouw ‘s avonds laat over straat loopt wordt zij aangerand.

Maar het heeft ook te maken met de genderexpressie of genderidentiteit van een persoon. Zoals homoseksuele mannen die worden aangevallen op straat, omdat ze zich vrouwelijk zouden gedragen of geweld tegen transgender personen. De gevolgen van gendergerelateerd geweld zijn enorm. Niet alleen voor het slachtoffer, maar ook voor de samenleving. Europees onderzoek laat zien dat gendergerelateerd geweld de Nederlandse samenleving jaarlijks naar schatting meer dan 8,5 miljard euro kost.

Daar staan we nu, op de laatste dag van 16 days of activism against gender-based violence en Internationale dag van de mensenrechten, bij stil. Gendergerelateerd geweld is een schending van mensenrechten.

Hoe vaak komt gendergerelateerd geweld voor?

Helaas komt dit geweld wereldwijd en op grote schaal voor. Vorig jaar concludeerde de World Health Organisation dat geweld tegen vrouwen – vooral partner- en seksueel geweld – een groot gezondheidsprobleem is. 1 op de 3 vrouwen wereldwijd heeft in haar leven fysieke en/of seksueel geweld meegemaakt, al of niet van de partner. Vooral partnergeweld komt vaak voor.

Ook in Nederland hebben we er op grote schaal mee te maken. Uit onderzoek van het Fundamental Rights Agency uit 2014, blijkt dat 45% van alle vrouwen in NL ooit in haar leven fysiek en/of seksueel geweld heeft meegemaakt. Kijk om je heen: het treft ook ons. #MeToo bracht dit probleem ook aan het licht.

Geweld onder jongeren

Vooral jongeren vormen een risicogroep. Uit het onderzoek Seks onder je 25^e van Rutgers en Soa Aids Nederland bleek dat 11% van de meisjes en 2% van de jongens op seksueel gebied ooit gedwongen zijn om iets te doen of toe te staan wat ze niet wilden. Jongeren krijgen ook te kampen met allerlei nieuwe vormen van geweld, zoals shame-sexting en sextortion. Uit het onderzoek Welk Geweld telt? van Atria en de Blijf Groep in 2017 bleek ook dat jongeren toleranter staan ten opzichte van geweld. Daarom is preventie van geweld onder jongeren van belang.

Bij preventie onder jongeren is het belangrijk om met de vele aspecten die een rol spelen rekening te houden. Bijvoorbeeld leeftijd, bij een 15-jarige spelen andere thema’s dan bij een 30-jarige. Maar ook cultuur, bijvoorbeeld welke rol speelt schaamte in sommige culturen. Bij dit alles moet me een ding van het hart: geweld raakt ons allemaal en komt in alle lagen van de bevolking voor! Rijk, arm, studentencorps, VMBO, platteland, stad.

Culturalisering van geweld

Ik wil graag stilstaan bij de culturalisering van geweld, omdat het zo’n hot topic is in de maatschappelijke discussie en omdat het de zaak, onze zaak, schaadt. Enerzijds heeft groeiende kennis wereldwijd het inzicht verrijkt in de diversiteit in gewelddadige culturele praktijken. Anderzijds wordt geweld tegen vrouwen steeds vaker als probleem van de ‘ander’ neergezet, een probleem van Karima en Mohammed en niet van Danielle en Martijn. Renée Römkens, bijzonder hoogleraar Gender Based Violence, heeft dit mooi verwoord in haar oratie.

Steeds vaker framen politieke partijen geweld als een cultureel probleem. Het als zodanig framen komt hun eigen politieke agenda ten goede. En het komt de vrouwen die het betreft niet ten goed. Sterker: naast dat ze te maken hebben met geweld, krijgen ze er nog een probleem bij: racisme. Laten we dus bij de feiten blijven. En dat is dat cultuur geen rol speelt bij het vóórkomen van geweld. Wel zijn er cultureel specifieke vormen van geweld, zoals huwelijkse gevangenschap en achterlating.

Ook belangrijk in dit verband is dat we cultureel specifieke vormen van geweld in hun context dienen te bezien: 2.000 vermoedens van eergerelateerd geweld in Nederland staan naast 84.000 meldingen van huiselijk geweld per jaar. Overmatige aandacht voor deze specifieke vormen van geweld miskennen de slachtoffers van huiselijk geweld, dus ook witte vrouwen.

De keuze van woorden onderschrijft deze nadruk op cultuurspecifiek geweld. Partnerdoding wordt in de geculturaliseerde versie ‘eerwraak’ genoemd. Hiermee ontstaat het beeld dat partnerdoding cultureel specifiek is en niet bestaat in de Nederlandse of Europese cultuur. In de afgelopen vijf jaar blijkt in Nederland rond de 21 vrouwen van Nederlandse herkomst jaarlijks slachtoffer te worden van partnerdoding door Nederlandse partner. Alleen heet dat een ‘gezinsdrama’ of ‘crime passionel’. Nederlanders plegen geweld vanuit radeloosheid en verwarring, migranten zijn boos en doelgericht wraakzuchtig.

Cultuursensitief

Dit neemt niet weg dat we bij de aanpak en preventie van geweld aandacht moeten hebben voor culturele diversiteit. Wie cultuursensitief is, weet dat zijn eigen normen en waarden niet voor iedereen gelden. Bij verschillende jongeren met verschillende culturele achtergronden kan er anders worden gedacht over wat wel of niet kan.

Zo wordt, als een naaktfoto van Eva wordt gedeeld, alleen Eva hierop aangekeken. Als er een naaktfoto van Rashida wordt gedeeld, wordt haar hele familie daarop aangekeken. Eva zal zich ontzettend schamen en zich eenzaam voelen, zich terugtrekken en er waarschijnlijk niet met haar ouders over praten. Maar als ze het zegt, is de kans groot dat ze wordt gesteund. Rashida zal nóg minder geneigd zijn om er met haar ouders over te praten, omdat ze bang is voor de impact voor haar familie. En als het eenmaal bekend wordt, wordt ze niet alleen geconfronteerd met haar eigen schaamte, maar ook met die van haar familieleden.

Act4Respect

We focussen ons met gendergerelateerd geweld op een probleem, maar laten we het nu ook van de andere kant bezien: relaties zijn leuk en jezelf ontdekken is leuk. Je vrij voelen om daarover te praten is wezenlijk: Wat vind ik fijn? Waar liggen mijn grenzen en hoe vrij ben ik om die zelf aan te geven? We willen met Act4Respect ook focussen op hoe gezonde relaties er uit zien. We willen jongeren uitdagen na te denken over hun eigen grenzen en hier op vrije wijze over te praten om te voorkomen dat ze een #MeToo ervaring met zich mee gaan dragen. Act4Respect!

Dit is een column van Jamila Mejdoubi (onderzoeker bij Atria), uitgesproken tijdens de lancering van Act4Respect op 10 december 2018. Met dank aan Juul Muller en Renée Römkens.