Wat is de impact van victim blaming op geweldslachtoffers? Wat kunnen we doen om victim blaming tegen te gaan? Op welke manier kunnen professionals bijdragen aan de preventie van geweld? Op donderdag 17 juni j.l. gingen professionals uit het domein Justitie en Veiligheid met elkaar in gesprek tijdens de expertmeeting over victim blaming bij geweldslachtoffers. Hierbij gingen we specifiek in op slachtoffers van ongewenste sexting. Het was het eerste hybride evenement in de bibliotheek van Atria, het kenniscentrum voor emancipatie en vrouwengeschiedenis: de sprekers waren aanwezig bij Atria en professionals konden vanuit huis, via Zoom, deelnemen.

Na een welkomstwoord van moderator Nadine Ridder volgde een inleidend woord over Act4Respect van Atria’s projectleider Willemijn Krebbekx. Act4Respect zet zich in voor een wereld waarin geen ruimte is voor fysiek, seksueel en cyber geweld bij jongeren en jongvolwassenen. Willemijn vertelde dat niet alleen volwassenen, maar ook jongeren bewust of onbewust doen aan victim blaming. En ook dat jongeren die zelf slachtoffer zijn kunnen kampen met schuldgevoelens. Voordat de moderator in gesprek ging met alle sprekers, was er een video te zien van zedenrechercheur Leonie over victim blaming.

Ervaringsdeskundige Francien Regelink

Francien Regelink is één van de gasten die bij Nadine aan tafel schoof. Zij is ervaringsdeskundige: op vijftienjarige leeftijd stuurde ze een foto van haar borsten naar een jongen uit haar klas en deze jongen stuurde de foto door. Tijdens de expertmeeting deelde ze haar ervaring en blikte terug op de gevoelens van toen. In plaats van boos op hem te zijn dat hij de foto doorstuurde, was Francien boos op zichzelf en vooral teleurgesteld in hem. Nu wil ze jongeren die hetzelfde overkomt stimuleren om er gelijk over te praten, met ouders, met de school en naar de politie te gaan. Francien raadde ouders aan om dagelijks aan hun kinderen te vragen hoe hun dag online was, omdat kinderen veel uren per dag online doorbrengen.

Vanuit het publiek kwam de vraag of het een goed idee is om ouders verplichte lessen te geven over online seksueel gedrag. Francien gaf aan dat lessen zeker handig zijn, omdat veel ouders zelf ook niet het goede voorbeeld hebben gehad. In verplichtstelling gelooft ze minder, maar het aanbieden van de lessen lijkt haar een goede bijdrage leveren aan de preventie van ongewenste sexting.

Keynote lezing: Hanan Nhass

Hanan Nhass, senior onderzoeker bij Movisie, onderzocht de gevolgen van ongewenste sexting bij tienermeiden en moeders met een Marokkaans-islamitische achtergrond. In de keynote lezing deelde ze haar bevindingen van dit onderzoek in relatie tot victim blaming. Het filmpje wat Hanan aan het begin van haar presentatie wilde laten zien, is hier terug te kijken.

In de onderzochte groep werd sexting (het vrijwillig doorsturen van beelden), vaak niet gezien als gezond experimenteel gedrag maar als afwijkend. Dit heeft deels te maken met de seksuele opvoeding: er wordt vaak niet, weinig of impliciet over seks gesproken binnen het gezin. Geloof speelt hierbij een belangrijke rol. Moeders gaven aan het lastig te vinden om te praten over seksualiteit door het religieuze verbod op seks voor het huwelijk, zij vreesden dat hun kind een dergelijk gesprek zal zien als een vrijbrief om seksueel actief te worden. Daarnaast bleek uit het onderzoek dat binnen deze groep niet alleen het slachtoffer te maken krijgt met victim blaming, maar ook de moeder als opvoeder van het kind. Het idee van eer, of morele reputatie, legt de verantwoordelijkheid niet alleen bij het kind maar ook bij diens directe omgeving.

Als tip geeft Hanan mee dat het belangrijk is om jongeren te begeleiden in de ontwikkeling van hun persoonlijkheid: wie wil je zijn en wat wil je uitstralen? Goede voorlichting is belangrijk voor de preventie van grensoverschrijdend gedrag: veel jongeren weten niet dat het verspreiden van seksueel getint materiaal verboden is. “Geef seksualiteit meer ruimte op scholen, zodat kinderen hun eigen wensen en grenzen en die van anderen leren kennen en accepteren.” Ook de moskee zou volgens Hanan een mooie plek kunnen zijn om voorlichtingen te geven over sexting.

Vanuit het publiek kwam de vraag hoe professionals rekening kunnen houden met strenge sociale normen in bijvoorbeeld de Marokkaanse gemeenschap. Hanan adviseerde om je vooral te verdiepen in de persoon die je voor je hebt. Niet ieder gezin of kind met dezelfde achtergrond heeft dezelfde normen. “Alles is cultuur maar cultuur is niet alles.”

Panelgesprek

Aan de hand van drie stellingen ging de moderator vervolgens in gesprek met wijkagent Cem Kacmaz, beleidsmedewerker van Justitie & Veiligheid Louella Spieker-de Graaf en journalist Anne Dirks. Het publiek thuis kon meestemmen via mentimeter en vragen stellen via de chat op Zoom.

Stelling 1

De eerste stelling ‘’De politie zou de aangiftebereidheid van slachtoffers van ongewenste sexting kunnen vergroten door sensitiever te zijn in haar communicatie’’ werd aan Cem voorgelegd. 87% van het publiek was het eens met deze stelling. Cem legde uit dat de politie meestal de tweede opvang doet. De eerste opvang wordt meestal gedaan door mensen uit de omgeving. Echter, als er hier al sprake is van victim blaming zal de stap naar de politie nog groter worden. Als politie is het vooral belangrijk om te laten zien dat je openstaat om te helpen. Daarnaast is het “belangrijk om als politieagent je eigen normen los te laten en puur aan hulpverlening te denken”.

Volgens Cem is het belangrijk om elkaar als collega’s feedback te kunnen geven als iemand bijvoorbeeld minder sensitief is. Hij ervaart in zijn eigen team dat dit kan, maar stelde ook dat een veilige werksfeer hiervoor noodzakelijk is. Uit de reacties in de chat, van deelnemende collega’s, bleek dat het verschilt per team of deze veiligheid en mogelijkheid wordt ervaren. Hieruit sprak een aandachtspunt voor de Nationale Politie.

Stelling 2

Voor beleidsmedewerker Louella Spieker-de Graaf was de stelling ‘’Het ministerie van J&V heeft een belangrijke rol in het stellen van een norm tegen online seksueel overschrijdend gedrag. Een voorlichtingscampagne gericht op jeugdige (potentiële) plegers is hiervoor het juiste middel’’. Iets meer dan de helft van het publiek, namelijk 60%, was het hier mee eens. Louella stelde dat het belangrijk is dat het dan wel gaat om een langlopende campagne, waarin de boodschap regelmatig wordt herhaald. De focus moet volgens haar liggen op het niet verspreiden van beeldmateriaal en daarnaast moet iedereen aangesproken worden, niet alleen de potentiële pleger. Ook juist andere delers, die het beeld na het verspreiden door de pleger hebben ontvangen, moeten aangesproken worden.

Vanuit het publiek kwam de vraag of in de aanpassing van de zedenwet ook jongeren worden geconsulteerd. Het OM heeft wel een leidraad gemaakt wat betreft sexting waarin jongeren werden meegenomen en het is volgens Louella zeker belangrijk om jongeren mee te nemen, ook in de ontwikkeling van een eventuele campagne.

Stelling 3

Aan journalist Anne Dirks werd de volgende stelling voorgelegd: ‘’De media hebben een verantwoordelijkheid om victim blaming terug te dringen. Er moet duidelijk gemaakt worden dat de verantwoordelijkheid van alle vormen van geweld bij de daders ligt’’. Het publiek was het ook hier overwegend eens met de stelling, 80% stemde voor. Anne was het zelf mee eens én oneens met de stelling. Veel verhalen gaan over gevallen waarin naaktbeelden ongewenst verspreid werden en worden ook verkocht aan het publiek als een schaamtevol verhaal, vol victim blaming. Media zoekt volgens Anne hierbij te veel naar sensatie als invalshoek, omdat dit meer lezers trekt. Hierbij gaf ze als voorbeeld het recente verhaal van een man die meldde dat hij was opgegeten door een walvis en dit had overleefd. Alle media doken op hem en wilden hem voor de camera. Anne: “We geloven eerder een man die zegt dat hij door een walvis is opgegeten, dan een vrouw die zegt dat ze is verkracht. Zij komt niet voor de camera. Zij krijgt de vraag of ze wel zeker weet dat het gaat om verkrachting, gevolgd door de vragen wat ze aan had en of ze misschien te veel gedronken had”. Het zou volgens Anne interessant zijn om eens te kijken wat er gebeurt als de media meer context zou geven en minder op sensatie uit zou zijn, om een duidelijker beeld te geven van sexting en ongewenste sexting. “We zouden op alle niveaus moeten kijken hoe we victim blaming tegen kunnen gaan, dat kan de media niet alleen.”

Anne vindt het kiezen van de juiste woorden soms lastig, wanneer ze schrijft over geweldslachtoffers. Ze laat haar stukken in dit soort gevallen tegenlezen om te kijken welke associaties bij bepaalde woorden gemaakt worden door de lezers, om te toetsen of dit het beeld is dat ze wil oproepen. Daarnaast vraagt ze bijvoorbeeld ook aan mensen die ze interviewt of die slachtoffers genoemd willen worden of liever anders zouden worden omschreven.

Bedankt!

Het was een inspirerende en informatieve middag die zowel volgens de sprekers als de kijkers veel te snel afgelopen was. In november 2021 zal er een congres georganiseerd worden, waar we verder in gesprek gaan over de aard van gendergerelateerd, cyber- en seksueel geweld en de mogelijkheden om deze terug te dringen. Wij danken alle sprekers en het publiek voor hun bijdrage aan deze meeting over victim blaming bij geweldslachtoffers!

Meer informatie?

Act4Respect heeft meerdere tools ontwikkeld voor professionals om gelijkwaardige relaties onder jongeren en jongvolwassenen te stimuleren en te werken aan de preventie van fysiek, seksueel en cybergeweld. Lees hier bijvoorbeeld onze tips voor een positief gesprek over seksuele wensen en grenzen of doe onze genderscan om te zien in hoeverre je werkwijze en producten gendersensitief zijn.

Lees meer over victim blaming op www.act4respect.nl/victimblaming! Wil je op de hoogte blijven van Act4Respect of met andere professionals in gesprek? Meld je dan aan voor de LinkedIn-groep van Act4Respect en de nieuwsbrief van Act4Respect.