Ik had absoluut geen zin om uit te gaan die avond. Er was ongeveer een maand verstreken waarin mijn vriendje mij mishandelde: Ik was uitgeput, voelde me verslagen en lag het liefste roerloos in mijn bed gewoon te wachten tot het allemaal over was. Mijn vriendje zeurde aan mijn hoofd dat hij wilde uitgaan, maar met de kennis dat het geweld nog erger werd had naarmate hij had gedronken, mompelde ik voorzichtig dat ik liever thuisbleef.

Nadat hij begon met dreigen en me vastgreep bij mijn polsen kon ik weinig anders dan met hem instemmen. Ik belde een vriendin of ze mee wilde gaan en hoewel ze van niks wist, voelde ik me dan toch wat veiliger. De avond viel me nog mee. Hij werd weliswaar ontzettend dronken en kon zich niet gedragen, maar ik werd de volgende ochtend wakker zonder nieuwe blauwe plekken. Mijn vriendin had op de bank geslapen en ik liep katerig met haar mee naar de lift van mijn appartementencomplex. Op het moment dat we alleen waren begon ze polshoogte te nemen. Ze had zijn agressieve dronk opgemerkt en zei dat als ze niet beter zou weten, ze zou denken dat hij me mishandelde. “Maar dat zou jij nooit toelaten.”

Ze had zijn agressieve dronk opgemerkt en zei dat als ze niet beter zou weten, ze zou denken dat hij me mishandelde.

Victim blaming

Het idee dat je geweld kunt toelaten, uitlokken of dat het eigenlijk allemaal wel meeviel, noemen we victim blaming. Het neemt de vorm aan van een goedbedoelde vraag, zoals die van mijn vriendin, maar kan ook voorkomen op veel intensere manieren, zoals in de rechtszaal.

Zo was er bijvoorbeeld een zaak in Ierland, waarin de verdediging van de verdachte verkrachter een promiscue onderbroekje toonde aan de rechter, om te laten zien dat het slachtoffer er wel om gevraagd moest hebben als ze zich zo kleedde. Victim blaming is dus een tactiek, niet altijd ingezet door de dader zelf, ingezet met verschillende doeleinden. In het geval van deze rechtszaak was het doel natuurlijk om de dader vrijgesproken weg te laten wandelen, maar in veel gevallen victim blamen mensen omdat het voor hen comfortabeler is om de dader niet voor het hoofd te stoten omdat het bijvoorbeeld een invloedrijk figuur is, of een hechte vriend. “Weet je het zeker? Ik ken hem persoonlijk en het lijkt me echt niets voor hem,” klinkt het dan.

Het idee dat je geweld kunt toelaten, uitlokken of dat het eigenlijk allemaal wel meeviel, noemen we victim blaming.

Eigen schuld?

Een ander motief achter deze tactiek is dat het voor je wereldbeeld makkelijker te verteren is als het slachtoffer iets heeft gedaan om het geweld over zichzelf uit te roepen. In haar paper ‘Victim-Blaming: A New Term for an Old Trend’, legt Julia Churchill Schoellkopf van de Universiteit van Rhode Island uit dat mensen zichzelf graag wijsmaken dat we leven in een eerlijke en gelijke wereld. Dit fenomeen heet de Just World Theory, en houdt in dat mensen zich veiliger en comfortabeler voelen als ze ervan uitgaan dat het leven rechtvaardig verloopt en dat mensen die nare dingen meemaken dat over zichzelf hebben uitgeroepen. Zo lang zij zich niet zo gedragen als het slachtoffer, zijn zij dus veilig voor die nare ervaringen.

Dit fenomeen heet de Just World Theory, en houdt in dat mensen zich veiliger en comfortabeler voelen als ze ervan uitgaan dat het leven rechtvaardig verloopt en dat mensen die nare dingen meemaken dat over zichzelf hebben uitgeroepen.

Schaamte

Toch komt victim blaming niet alleen voor onder daders en omstanders. Ook slachtoffers zelf zijn geneigd zichzelf de schuld te geven. Ik schaamde mij dood voor het geweld dat ik in mijn studentenkamertje ‘toeliet’, omdat ik buitenshuis een onafhankelijke vrouw was die nota bene een feministisch platform aan het opzetten was. Het beeld dat ik had van mezelf, het beeld dat mijn omgeving van mij had, kwam niet overeen met de realiteit van geweld die ik elke dag meemaakte.

Professor aan John Carrell University Dianna Taylor schreef een essay genaamd Humiliation as a Harm of Sexual Violence: Feminist versus Neoliberal Perspectives, waarin ze stelde dat schaamte vanwege seksueel geweld voortkomt uit schaamte tegenover anderen, maar ook in “een breuk in de relatie tot jezelf.” Het internaliseren van het beeld dat je van jezelf hebt en het stereotiepe beeld dat je hebt van een slachtoffer (zwak, naïef), en dat deze twee niet bij elkaar passen, leidt volgens Dianna Taylor tot “schuldgevoel en self-blame, of geïnternaliseerd victim blaming, wat veel voorkomt onder veel slachtoffers van seksueel geweld.”

Ik schaamde mij dood voor het geweld dat ik in mijn studentenkamertje ‘toeliet’, omdat ik buitenshuis een onafhankelijke vrouw was die nota bene een feministisch platform aan het opzetten was.

Kritisch naar jezelf

De rollen omdraaien, en de schuld bij het slachtoffer leggen, heeft dus verschillende oorzaken en motieven. Het resultaat is vrijwel altijd hetzelfde: Het slachtoffer voelt zich onbegrepen en geïsoleerd. Naast dat dit extreem pijnlijk is voor het slachtoffer, nog eens bovenop de traumatische gebeurtenis zelf, geeft het ook een signaal af naar andere slachtoffers of potentiële slachtoffers, dat je uitspreken tegen seksueel geweld wordt bestraft.

Victim blaming lijkt misschien een inschattingsfoutje, het kan grote gevolgen hebben. Wees kritisch naar jezelf: Wat impliceer je met de woorden die je zegt? Geweld laat je niet toe en je vraagt er niet om. Het is nooit verdiend, of goed te praten. Leg de schuld bij de schuldige.

Leg de schuld bij de schuldige.

Tessel ten Zweege is feminist-in-chief bij PISSWIFE, een zinecollectief over intersectionaliteit en kunst. In maart debuteerde ze als filmmaker met een documentaire over haar ervaring met partnergeweld. Ze is recentelijk afgestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam en schrijft voor OneWorld, VICE en Bedrock Magazine.

Houdt u uw agenda alvast vrij voor het Act4Respect congres Victim blaming bij geweldsslachtoffers op vrijdag 27 november 2020?