Welke schadelijke sociale normen over victim blaming hanteren jongeren en jongvolwassenen? Wat kunnen we als professionals en hulpverleners doen om victim blaming tegen te gaan? En hoe kunnen jongeren zelf ingrijpen als zij zien dat hun leeftijdsgenoten negatieve opvattingen en normen uitdragen? Op 27 november j.l. stonden deze vragen centraal tijdens het online Act4Respect-congres dat werd gelivestreamd vanuit het prachtige Tobacco Theater in Amsterdam, en waar 600 professionals uit de domeinen onderwijs, zorg & welzijn en veiligheid & justitie vanuit huis of een andere locatie meekeken.

Heb je het Act4Respect congres gemist ?

Kijk hier het congres terug

Van een keynote over de schadelijke gevolgen van victim blaming voor slachtoffers van seksueel geweld tot een leerzaam gesprek met ervaringsdeskundigen en jongeren en een inspirerende lezing over het belang van een ik-jij relatie: de middag stond bol van interessante lezingen en leerzame gesprekken. Lees hieronder het verslag.

Paulien van Haastrecht, manager Nationale Programma’s bij Rutgers, was ook dit jaar weer de dagvoorzitter en begon het congres met een aantal publieksvragen via de Mentimeter om de verwachtingen voor het congres te polsen. Het scherm liet zich dat het publiek erg gevarieerd was: er waren kijkers uit vrijwel elke provincie aanwezig om het congres virtueel bij te wonen. Als tweede spreker kwam Willy van Berlo, programmamanager seksueel geweld bij Rutgers, aan het woord. Zij vertelde over wat victim blaming nu eigenlijk inhoudt, waarom mensen aan victim blaming doen en waarom het negatieve en schadelijke gevolgen heeft voor het slachtoffer. Op een interactieve wijze werden er stellingen aan het publiek voorgelegd waarbij zij een inschatting konden doen hoeveel jongeren het hiermee eens waren bij onderzoek uitgevoerd door Rutgers. Ook vertelde zij over de sociale normcampagne ‘Generatie Ja…en?’, waarbij geprobeerd wordt om schadelijke sociale normen te doorbreken.

Waarom ging je niet gewoon weg?

Daarna kwam Nicole van Gelder, promovenda partnergeweld bij het Radboud UMC in Nijmegen en oprichtster van Safewomen.nl, aan het woord. Nicole doet onderzoek naar partnergeweld met als titel ‘Waarom ging je niet gewoon weg?’, en vertelde ons meer over victim blaming bij partnergeweld en de rol die gender speelt. In haar lezing kwam naar voren dat het stereotiepe beeld is dat vrouwen niet gewelddadig zijn en dat mannen geen slachtoffer kunnen zijn van partnergeweld. Ook bracht zij partnergeweld bij non-heteronormatieve relaties in kaart.

Negatieve gevolgen

Jamila Mejdoubi, senior onderzoeker bij Atria, interviewde twee ervaringsdeskundigen die beide slachtoffers zijn geworden van een vorm van geweld. Tessel ten Zweege en Nikki Lee Jansen kregen zelf te maken met victim blaming. Beiden vertelden over de negatieve gevolgen, en waarom het belangrijk is om dit schadelijke fenomeen tegen te gaan. “Ik zou voornamelijk zeggen dat je het [victim blaming] niet moet internaliseren, want je hebt nooit gevraagd om mishandeling of geweld. Het is nooit jouw schuld”, aldus Tessel. Nikki Lee vult aan: “het kan iedereen overkomen, en als je het in je nabije omgeving meemaakt realiseer je je pas hoe heftig victim blaming daadwerkelijk is”.

Ik-jij relatie

Na een korte koffiepauze deelde Sabine Meulenbeld, psychosociaal ondernemer, haar ervaringen met victim blaming uit de praktijk. Sabine vertelt dat ‘ontschuldigen’ een groot deel van haar werk is: het niet beschuldigen van het slachtoffer. Ook legt Sabine uit dat victim blaming vaak voorkomt, ook onder hulpverleners, maar dat bewustwording daarvan ontzettend belangrijk is om contact te maken met je doelgroep. Daarnaast legt Sabine uit wat de ‘ik-jij relatie’ betekent; er zou sprake moeten zijn van een gelijkwaardige relatie, maar bij victim blaming verandert dit in een ‘ik-het relatie’. De dader eigent dan rechten van het slachtoffer toe, en het slachtoffer wordt geobjectiveerd. Sabine pleit in haar inspirerende verhaal om op een andere manier te reageren als iemand is bejegend, en te vertellen aan het slachtoffer dat zij dit niet hebben verdiend.

Bewustwording op school

Tijdens het congres sprak Paulien met een aantal jongeren over geweld onder jongeren en over victim blaming: Daniël Doorakkers, Sabrunnisa Cakmak en Ambrien Moeniralam. Zoals Sabrunnisa vertelt: “de meisjes kregen op de middelbare school zelfverdedigingslessen omdat zij eerder slachtoffer worden, maar waarom praten we in de klas niet over geweld en hoe we ervoor zorgen dat het niet plaatsvindt?”. Ook praten de jongeren over de rol van scholen. Ze zijn allemaal van mening dat docenten hier een belangrijke rol in spelen. “Victim blaming is een onderwerp dat je mee kan nemen in seksuele voorlichting, zodat leerlingen bijvoorbeeld leren over seksueel consent.”, aldus Ambrien. Ook bewustwording lijkt hier het sleutelwoord te zijn: Ambrien vertelt dat, door een open vraag te stellen aan iemand die aan victim blaming doet, men zich bewust zou moeten worden van het feit dat de schuld niet bij het slachtoffer ligt.

Luchtig intermezzo

Marie Lotte en Nydia van DAMN,HONEY verzorgden na alle zware lezingen een wat luchtiger en vrolijker intermezzo over hoe onlogisch het eigenlijk is dat mensen aan victim blaming doen. Uit hun boek ‘Heb je nou al een vriend?’ lazen zij regels voor die zogenaamd zouden helpen bij het voorkomen dat je slachtoffer wordt van geweld: “je kunt een roofdier ook niet kwalijk nemen als die zich op een onoplettende prooi stort”, aldus Marie Lotte. Ondanks dat het intermezzo luchtig was, zien Marie Lotte en Nydia uiteraard de ernst in van victim blaming. “Victim blaming doet nog een schep bovenop het trauma van geweld wat je al moet verwerken; het is echt nog een trap na die je krijgt”, aldus Nydia.

Verschillende soorten victim blaming

De keynote lezing werd verzorgd door Iva Bicanic, hoofd landelijk Psychotraumacentrum UMC Utrecht en Centrum Seksueel Geweld. In haar lezing vertelde zij over de schadelijke gevolgen van victim blaming aan de hand van een LinkedIn-oproep. Hierin riep zij mensen op om beschuldigende uitspraken vanuit hun omgeving met haar te delen. De twee dagen waarin mensen konden reageren, kreeg Iva meer dan duizend berichten van slachtoffers met negatieve opmerkingen. Deze berichten werden tijdens het congres gedeeld in verschillende categorieën om aan te geven met wat voor soort victim blaming slachtoffers te maken kunnen krijgen. Ook liet Iva zien dat traditionele gendernormen een rol spelen bij victim blaming, en dat het daardoor bijvoorbeeld lastig is om als mannelijk slachtoffer naar buiten te komen. “Wij, als samenleving, vinden dat mannen echt voor zichzelf moeten kunnen opkomen. En dat is ook victim blaming”, aldus Iva Bicanic.

Muziek: SUBLIME
Techniek: MedifyMedia en Backstage Productions
Visagie: Naida Akaeva
Locatie: Tobacco Theater

Heb je het Act4Respect congres gemist ? Kijk hier de opname terug.

Het congres sloot aan op de lancering van de Act4Respect jongerencampagne #ZegErWatVan tegen victim blaming, waarin Rutgers en Atria jongeren tussen de 17 en 23 oproepen om er wat van te zeggen als ze victim blaming zien.

Meer weten over Act4Respect of wil je in gesprek blijven met (andere) professionals? Meld je aan voor de LinkedIn-groep van Act4Respect en voor de Act4Respect nieuwsbrief.