“Iedereen is geschrokken en verbijsterd.” Alleen niet omdat Clarinda (34) vorige week midden op straat werd doodgestoken. Ook niet omdat zij een trotse moeder was van een eenjarige dochter en een ambitieuze raadsonderzoeker bij de Raad voor de Kinderbescherming. De verbijstering is in plaats daarvan gericht op de persoon die dit misdrijf pleegde, de ex-vriend van Clarinda. Zo berichtten het Algemeen Dagblad, Omroep Brabant en de Gelderlander over hoe het mogelijk was dat deze man deze misdaad kon begaan. Bekenden zagen hem als een “altijd vriendelijk en vrolijk” persoon. De nieuwsartikelen gaan verder grondig in op hoe hij als leraar werkte op een basisschool, kindercoach was en een carrière nastreefde als gospelzanger. Door de huidige berichtgeving lijkt het alsof alleen de dader een persoonlijk en professioneel leven had. Dit terwijl de identiteit van Clarinda verborgen blijft en een ondergeschikte rol krijgt in het verhaal. Zo vroeg het feministische platform DAMN, HONEY zich via Instagram al af: “Waar is het daadwerkelijke slachtoffer in dit verhaal? Waarin wilde Clarinda doorbreken? Welke dromen kan zij niet langer najagen?”

Clarinda was namelijk zoveel meer dan alleen de moeder achter de kinderwagen. Ze had een grote passie voor de thema’s emancipatie en de bestrijding van radicalisering en criminaliteit. In haar werk als raadsonderzoeker bij de Raad voor de Kinderbescherming zette zij zich met volle bevlogenheid in om gezinssituaties veilig te maken en te houden. Als uitzonderlijke prestatie won ze de Jong Burgerschap award in 2011 voor het opzetten van een project dat als doel had om meer toenadering en begrip te creëren voor alle inwoners in Nederland aangaande inclusiviteit in de multiculturele samenleving. Clarinda’s doel was om een verschil te maken in de wereld en hier heeft ze zich dan ook haar hele leven voor ingezet.

Stereotyperende mediaverslaggeving over de vrouw

De berichtgeving van deze nieuwsartikelen typeert de stelselmatig ongelijke behandeling van vrouwen in de maatschappij, waarin de identiteit van de vrouw als minder relevant wordt beschouwd ten opzichte van de man. Wanneer er een vrouw wordt omgebracht door een man, wordt er in de berichtgeving meestal de nadruk gelegd op de mannelijke dader, waarbij vaak deze man zelfs als sympathiek wordt beschreven. Deze beeldvorming berust op traditionele en stereotiepe denkbeelden wat betreft genderrollen. Traditionele Nederlandse genderrollen zijn bijvoorbeeld dat mannen assertief, dominant en ambitieus horen te zijn en vrouwen gevoelig, affectief en loyaal. Deze genderrollen zijn sociaal-cultureel bepaald en verschillen door de tijd heen, per culturele samenleving en tussen sociale klassen. Zodoende zijn deze rollen afhankelijk van de context en kunnen ze ook veranderd worden.

Door deze stereotiepe vorm van berichtgeving komt het nog (te) vaak voor dat vermoorde vrouwen onderbelicht blijven in het nieuws. In het geval van Clarinda is het zo dat niet alleen een kind haar moeder is verloren, maar dat de samenleving een vrouw verliest die met haar werk en expertise van enorme toegevoegde waarde was voor de gehele maatschappij.

Het structurele probleem van gendergerelateerd geweld en femicide in Nederland

Bovenal hebben het huidige type nieuwsberichten als gevolg dat er te weinig aandacht wordt gegeven aan het daadwerkelijke probleem: de regelmatigheid van vrouwenmoord in Nederland. Een ander woord voor vrouwenmoord is femicide, oftewel het systematisch vermoorden van vrouwen door mannen vanwege hun geslacht. Femicide is wellicht een begrip dat nog niet zo bekend is onder de samenleving, omdat Nederland de cijfers niet officieel registreert en hier weinig verslaggeving over is vanuit de media. Dit terwijl er met regelmaat in Nederland een vrouw vermoord wordt als gevolg van gendergerelateerd geweld. De ogenschijnlijk onverschillige houding ten opzichte van femicide is te linken aan de houding ten opzichte van (ex)partnergeweld in de maatschappij. Zo heeft onderzoek aangetoond dat 29% van de ondervraagden het gebruik van geweld tegen de partner onder bepaalde omstandigheden acceptabel (en dus normaal) vindt.

Partnergeweld heeft daarom ook te maken met vastgeroeste traditionele gendernormen die zich in Nederland voordoen. Mannen die traditionele genderopvattingen uitdragen plegen eerder gendergerelateerd geweld dan mannen die geen genderstereotiepe opvattingen hebben, bijvoorbeeld als een relatie uitgaat of wanneer vrouwen hun grenzen aangeven. De man verliest dan de controle over zijn vrouw. Gendergerelateerd geweld kan op meerdere manieren voorkomen, namelijk op psychisch, fysiek en seksueel gebied en het kan zich online uiten middels cybergeweld. Gendergerelateerd geweld wordt voornamelijk gericht tegen personen die zich niet gedragen zoals hun genderrol voorschrijft. De frequentie van vrouwenmoorden in Nederland is een gevolg van deze conventionele en diepgewortelde gendernormen.

Een gendersensitieve blik

De berichtgeving van o.a. Algemeen Dagblad, Omroep Brabant en de Gelderlander legt niet de focus op de vrouwelijke slachtoffers, maar focust op de mannelijke dader. Op deze manier dragen de artikelen dus niet bij aan het creëren van aandacht en bewustwording van het structureel maatschappelijke probleem van femicide. Een gendersensitieve werkwijze houdt rekening met stereotiepe genderrollen en verwachtingen en kan helpen de achterliggende maatschappelijke oorzaken van geweld beter te herkennen. Zo kan je geweld eerder voorkomen en slachtoffers beter ondersteunen en beschermen.

Nederland moet en kan het femicideprobleem bestrijden

Niet alleen de media kan een meer gendersensitieve blik creëren dat zich richt op de identiteit van de vrouw en het aankaarten van het femicideprobleem, maar ook de politiek moet haar rol pakken. Zo kan de politiek ervoor zorgen dat jongeren toegang krijgen tot informatie en lessen die bijdragen aan een gezonde relationele ontwikkeling, zodat er in de toekomst geen plek meer is voor geweld binnen relaties. Clarinda verrichte voor haar master in Criminologie onderzoek naar eergerelateerd geweld onder Turken in Nederland. In een interview met het platform Ambitieuze Meisjes in 2016 deelde ze een belangrijke conclusie: “De emancipatie van migranten- en/of moslimvrouwen staat hoog op de politieke agenda. Van moslimvrouwen wordt verondersteld dat zij onderdrukt worden en minder rechten en mogelijkheden hebben dan moslimmannen. Hierdoor zouden zij eerder slachtoffer worden van eergerelateerd geweld. Door het stimuleren van emancipatie wordt geprobeerd dit geweld tegen te gaan. Wat me het meest is bijgebleven is dat door de vrouw sterker te maken, eergerelateerd geweld ook juist zou kunnen toenemen.”16 Dus ondanks dat vrouwen tegenwoordig meer rechten krijgen, veranderen niet altijd de normen en waarden mee. “Heersende normen en waarden worden doorgegeven aan de jongere generaties, door opvoeding.”

Dit zien we terug bij veel jongeren in Nederland. Zo heeft Act4Respect in 2018 een online survey uitgevoerd onder ruim duizend jongeren in de leeftijd van 15 tot 30 jaar. In de vragenlijst werden stellingen over lichamelijk, seksueel, en online grensoverschrijdend gedrag en over genderstereotiepe normen voorgelegd. Zo komt onder andere naar voren dat van de ondervraagden 25% het acceptabel vindt om geweld te gebruiken als de partner hiermee begint. Het is belangrijk dat de Nederlandse regering zich niet alleen blijft inzetten op de emancipatie en het versterken van vrouwen en lhbtiq+ groepen: er moet nog meer focus komen op de preventie van geweld. Met name moet er een accent komen op het doorbreken van toxische gendernormen die ertoe leiden dat gendergerelateerd geweld plaatsvindt en goedgekeurd wordt.

Tips en tools om gender gerelateerd geweld te voorkomen

Partnergeweld kan voorkomen worden door meer kennis te verkrijgen over sociale en culturele normen en verwachtingen over gender. Zo is er vanuit Act4Respect een genderscantool ontwikkeld speciaal voor professionals en beleidsmakers die zich bezighouden met de aanpak en preventie van online en offline (seksueel) geweld. Via deze checklist kunnen zij zelf inventariseren in hoeverre de werkwijze en product(en) gendersensitief zijn en waar er nog ruimte is voor verbetering. Ook hebben we een gratis online e-learning van ongeveer twee uur ontwikkeld voor onderwijs en zorgprofessionals waarbij het doel is om partnergeweld op jonge leeftijd te voorkomen onder jongeren.

Wil je op de hoogte blijven van van alles dat er speelt omtrent fysiek, seksueel en cybergeweld? Ieder kwartaal versturen we een nieuwsbrief met daarin actuele informatie over bijeenkomsten, publicaties, tools, onderzoeken, materialen, trainingen en interventies.

Neem een abonnement op onze nieuwsbrief

Geschreven door: Irene Teufer