Slechte schoolprestaties, meer verslavingen, maar ook hogere zelfmoordcijfers. Wat hebben deze dingen gemeen? Het zijn problemen waar jongens meer mee worstelen dan meiden. Waar komt dit vandaan? En welke problemen vloeien hieruit voort? Traditionele mannelijkheid en opvattingen hierover spelen hierin een rol. In een wereld waarin ideeën over mannelijkheid veranderen, ben ik benieuwd wat mannelijkheid precies is en wat we ervan merken. Daarom stelde ik, Lobke, onze onderzoeker en beleidsadviseur van Atria, Javier, hier een paar vragen over. Op het congres van Act4Respect geeft Javier samen met Karlijn de Blécourt van Rutgers een workshop over mannelijkheid. Wat kan hij me vertellen hierover?  

Mannelijkheid 

Wat is ‘traditionele mannelijkheid?
Volgens Javier is dit een breed begrip. Verschillende stereotiepe mannelijkheidsnormen vallen hieronder, dus hetgeen dat ‘normaal’ is hoe een jongen of man zich hoort te gedragen. Hij probeert het voor mij samen te vatten. ‘Het zijn vormen van mannelijkheid, waarin verwacht wordt dat mannen niet emotioneel mogen zijn. Ze moeten juist volhardend zijn en er wordt verwacht van hun dat ze veel scoren (bij vrouwen) en dat mannen voornamelijk hetero zijn.’

Deze eigenschappen kunnen er volgens Javier toe leiden dat vrouwen en mensen uit de LHBTIQ+ gemeenschap worden gezien als minderwaardig, wat gepaard kan gaan met grensoverschrijdend gedrag of geweld. Zo komt uit onderzoek, dat mannen die traditioneel stereotiepe mannelijkheidsnormen hebben en in situaties terecht komen waarin ze gekrenkt worden in hun mannelijkheid, sneller geneigd zijn om geweld te gebruiken om hun mannelijkheid te bewijzen. Dit wordt ook wel ‘masculine genderrole stress’ genoemd. Lees hier meer over hoe gendergerelateerd geweld zich kan uiten.   

De man als kostwinner

Ik vraag Javier waar dit soort denkbeelden vandaan komen.
Javier zegt dat we in de Westerse samenleving al een lange tijd leven in een patriarchale samenleving. ‘Patriarchaal houdt in dat waarden die toegeschreven worden aan mannen, hoger worden gewaardeerd dan waarden die we aan vrouwen toeschrijven’, zegt Javier. Voor mannen zijn dit bijvoorbeeld waarden als daadkracht en rationaliteit, waar je bij vrouwen moet denken aan waarden zoals zorgzaam en empathisch.

‘Zo zie je bijvoorbeeld dat beroepen waarin veel mannen werken en waar traditionele mannelijke waardes op de voorgrond treden, meer economisch gewaardeerd worden. Zoals de bouw en techniek. Terwijl beroepen waarin vrouwen meer werken en de kwaliteiten die we aan vrouwen toeschrijven, zoals het onderwijs, minder gewaardeerd worden.’ Zie het onderzoek van Atria Vrij om te kiezen voor meer informatie hierover. Of lees het boek Mannen die deugen van Ivan Jablonka in de Atria bieb.

Liever een womanizer dan een gentleman

Binnen deze samenleving worden ook rollen toegeschreven aan mannen en vrouwen die je veel terugziet in de media. Zo vertelt Javier, dat is een van die rollen die je helder terugziet te zien in het flirtspel is. De man als jager en de vrouw als passief of afwachtend. Neem een willekeurige romantische comedy in je gedachten en denk aan welke rol mannelijke acteurs en welke rol vrouwelijke acteurs spelen. Crazy, stupid love bijvoorbeeld. Dit is een romantische comedy waar Ryan Gosling een womanizer speelt, die een oogje krijgt op advocaat in spé Emma Stone. Zij is niet geïnteresseerd en hij blijft zichzelf aan haar opdringen, tot ze ja zegt.

Ja ja Nee Nee

Een ander interessant voorbeeld is het nummer ‘Ja Ja Nee Nee’ van de Haagse band Goldband, met de lyrics Ga, ga met me mee. Ik zei ga, ga met me mee. Het ging van nee naar misschien. Van misschien naar oké. Toen zei ze ja, ja ja (ja, ja, ja). Dit zijn allebei voorbeelden van hoe patriarchale ideeën verscholen zitten in van alles om ons heen. In sommige gevallen gebeurt dit natuurlijk ook vlak onder onze neus. Kijk naar bepaalde ‘influencers’ die vrouwen zien als hun eigendom en een grote aanhang hebben onder jonge jongens die hun zien als goeroes. Het gevoel van superioriteit wat je hier ziet leidt tot dubbele standaarden. Bijvoorbeeld de dubbele seksuele moraal; mannen die veel seks hebben zijn stoer, terwijl vrouwen die veel seks hebben als een slet worden gezien.   

Javier Koole. Foto gemaakt door Tamika Horsten.

Doe even ‘chill’

Nu ik een beeld heb van wat traditionele mannelijkheid is, realiseer ik me dat dit in mijn omgeving ook wel veel voor komt. Ik weet nog goed toen ik een jaar of 15 was, dat ik met een vriendin langs de weg liep om naar het station te gaan. In de wandeling die 20 minuten duurde, werd er zo’n 10 à 15 keer naar ons getoeterd of geschreeuwd. Maar we dachten er niet eens over na, want dat is hoe het gaat, toch? Of die vriendin die na een date aangaf niet met de jongen te willen slapen, om vervolgens te horen dat ze ‘chill’ moest doen. Word je ‘mannelijkheid’ dan zo makkelijk aangetast?

Groepsdruk 

Ik ben benieuwd of Javier dit in zijn omgeving ook veel ziet. 
Hij zegt dat dit vooral zichtbaar was tijdens zijn middelbareschooltijd. ‘Traditionele mannelijkheid heeft veel te maken met peer pressure, jongeren krijgen opvattingen mee van hun vrienden, hun ouders en sociale media.’ Javier zegt dat je vaak jongeren hebt die aanzetters zijn en die proberen om de traditionele norm hoog te houden. Andere jongeren durven daar vaak niet tegenin te gaan, of te zeggen wat ze er echt van vinden. ‘Het is niet ‘mannelijk’ om aan te geven wanneer je het niet eens bent met de traditionele norm, of als je ergens meezit.’ Dit zorgt er volgens Javier voor dat jongens onderling uit onzekerheid vaak dingen overdrijven en stoer gaan praten. Terwijl ze dit dan misschien helemaal niet menen.  

Dit grensoverschrijdend gedrag is vaak ook gericht tegen mensen van de LHBTIQ+ gemeenschap. Javier merkte dit zelf ook. ‘Op school durfde ik niet zomaar uit de kast te komen, omdat het echt niet geaccepteerd werd. Er werden continue negatieve opmerkingen op mijn school gemaakt over homo’s. Het beeld was helder voor mij dat homo zijn slecht was.’ 

De superioriteit van traditionele mannelijkheid 

Groepsdruk, onzekerheid en grensoverschrijdend gedrag zijn één van de negatieve gevolgen die traditionele mannelijkheid met zich meebrengt. Ik vraag me af wat voor gevaren hier verder in schuilen.
‘Jongens durven zich niet te uiten naar bijvoorbeeld hun ouders en docenten over hoe zij zich echt voelen en ervaren veel eenzaamheid.’ Ook zorgt de norm van traditionele mannelijkheid ervoor dat jongens en mannen niet worden aangesproken op grensoverschrijdend gedrag. ‘Sommigen denken dat zij de grens van vrouwen ‘mogen’ overschrijden, omdat er toch niets van wordt gezegd.’ Op deze manier proberen ze aandacht te krijgen van vrouwen, of macht uit te oefenen. Volgens Javier is het belangrijk dat jongens leren hoe om te kunnen te gaan met de wensen en grenzen van anderen. Vooral als het gaat om relaties. Er wordt onder jongens meestal te weinig over relaties gesproken. Vaak weten ze niet hoe ze meiden op een leuke manier kunnen benaderen.    

Foto gemaakt door Apri Rianto op Unsplash.

Weg met de rest

Een ander gevaar is dat andere vormen van mannelijkheid verworpen worden.  Empathische en zachte vormen van mannelijkheid worden als minderwaardig gezien. Zo worden stille, gevoelige jongens gezien als ‘minder mannelijk’ vanwege de traditionele norm. Zij worden dan ook de pispaal. Deze eigenschappen worden namelijk weer geassocieerd met vrouwelijk zijn. Vrouwen worden gezien als minderwaardig en zo is de cirkel weer rond. Gelukkig merkt Javier wel op dat er ook een andere beweging gaande is. Er is steeds meer ruimte voor mannen om andere en positieve vormen van mannelijkheid te tonen. Zo zie je dat er meer aandacht is voor vaderschap, of zijn er organisaties zoals Black Men Talk om mannen te ondersteunen meer in touch te komen met hun emoties.   

Jezelf durven te zijn, dat is pas echt mannelijk 

Is dit gedrag te veranderen? En wat moet daarvoor gebeuren? Voor ik de vraag stel benoem ik al dat dit vast een hele brede vraag is. Javier moet erom lachen. ‘Ik ben benieuwd hoe je dit allemaal in een kort stuk kan verwerken’, zegt hij.
Een heel duidelijk antwoord is er dan ook niet. Er moet ontzettend veel veranderen. Javier doet zelf veel voor Act4Respect en hun voornaamste doel is om die gendernormen te veranderen. Waarden als ‘mannelijk’ en ‘vrouwelijk’ moeten als gelijk worden gezien, op deze manier worden mensen niet meer beperkt door opvattingen. ‘Zo kan iedereen zijn wie ze willen zijn.’  

‘Be The Change’ 

Op 9 november vindt het congres ‘Be The Change’ van Act4Respect plaats in het Spoorwegmuseum in Utrecht. Javier zal hier samen met Karlijn de Blécourt een workshop geven over mannelijkheid. Ze zullen het hebben over hoe je jongens kan helpen hun weg te vinden, in een wereld waar ideeën over mannelijkheid aan het veranderen zijn. Hoe kan je jongens als professional helpen om geen grenzen te overschrijden – die van anderen én die van zichzelf? Meld je hier aan voor het congres. 

Omslagfoto gemaakt door Joel Bengs op Unsplash.