Sinds filmmagnaat Harvey Weinstein in 2017 terecht aan de schandpaal werd genageld, volgde in snel tempo een publieke storm. Het aantal aangiften tegen met name machtige rijke mannen — waaronder Dustin Hoffman, Kevin Spacey en later ook Donald Trump — steeg in korte tijd enorm. De wijdverspreide #MeToo-beweging was eigenlijk al sinds 2006 in gang gezet door activiste Tarana Burke. #MeToo maakt seksueel grensoverschrijdend gedrag bespreekbaarder en daarmee is het, zo schreven de Verenigde Naties in 2018, ‘transformerend en bevrijdend.’ De beweging gaat gepaard met een groei aan empathie en public awareness. Alleen is het ook zo, wat in de afgelopen maanden weer onveranderlijk is gebleken, dat victim blaming en een gebrek aan wetgeving nog genoeg voorkomt.

Oude structuren nog steeds aan de macht

Ruim vijf jaar na de grote opkomst van de #MeToo-beweging lijkt er nog maar weinig structureel te zijn veranderd. Hardnekkige structuren, zoals victim blaming, weinig formele consequenties voor daders en machtsmisbruik komen, óók in het huidige #MeToo-debat, nog steeds voor. De wantoestanden van televisieprogramma The Voice of Holland en bij voetbalclub Ajax zijn hierbij de spreekwoordelijke kersen op de taart.

‘Vrouwen voelen kennelijk een soort schaamte.’
John de Mol tijdens het interview met Tim Hofman in BOOS.

De ‘ik wist van niets’-houding van De Mol is typerend voor de manier waarop er met seksueel overschrijdend gedrag binnen een professionele werkomgeving wordt omgegaan. Het onbegrip voor slachtoffers die, binnen een structuur van ongelijke machtsverhoudingen, vaak vrezen voor de consequenties van een aangifte, is nog vaak prominent. Victim blaming geeft slachtoffers niet alleen het gevoel niet gehoord te worden. Ook wordt de ervaring van de slachtoffer flink gemarginaliseerd. Veel aangiftes tegen seksueel wandgedrag stranden dan ook bij de politie, zo bleek vorig jaar uit onderzoek van het Algemeen Dagblad. Slechts 37% van de verkrachtingsmeldingen bij de politie leidde daadwerkelijk tot een aangifte.

Seksuele intimidatie als alomtegenwoordig probleem

De misstanden bij The Voice zijn schokkend, maar helaas geen uitzondering. Uit recent onderzoek blijkt dat 61 procent van de vrouwen seksueel getinte opmerkingen te horen krijgt op het werk, tegen 18 procent van de mannen. Ook fysiek gendergerelateerd geweld komt vaak voor. Een derde van de vrouwen krijgt met fysieke seksuele intimidatie te maken op het werk tegenover vijf procent van de mannen. In 2014 concludeerde de European Union Agency for Fundamental Rights (FRA) al dat 45% van de Nederlandse vrouwen fysiek of seksueel geweld heeft meegemaakt en dat één op de tien vrouwen is verkracht. De cijfers liegen er niet om. Voor de meeste vrouwen zijn deze aantallen niet meer schokkend. Seksuele intimidatie tegen vrouwen is, ook in Nederland, een alomtegenwoordig probleem.

Nieuwe geluiden en verzet

Toch is de invloed van de #MeToo-beweging tegelijkertijd merkbaar. Dit blijkt zeker uit de reacties na de onthullingen bij The Voice. Niet alleen de slachtofferervaringen veroorzaakten een mediastorm. Ook het bedrijfsleven, verschillende Nederlandse universiteiten, scholen en het kabinet reageerden geschokt. ‘Het raakte mij enorm’ sprak Mark Rutte een dag na de aflevering van BOOS.

‘Hoe voorkom je dat het zover komt? Dat is de kern.’
Mark Rutte

De #MeToo-beweging lijkt de afgelopen jaren serieuzer te worden genomen. We leven met slachtoffers mee, en lijken ons bewust te zijn van de enorme omvang van seksuele intimidatie. Maar vooral: we voelen steeds meer de urgentie van het probleem.

Betere richtlijnen en wetgeving

Ondanks het feit dat seksueel overschrijdend gedrag een wijdverspreid en erkend probleem is, zijn er geen wettelijke richtlijnen om het te voorkomen. En dat is vreemd. Werkgevers zijn, zo staat op de website van de Rijksoverheid, ‘verplicht seksuele intimidatie te voorkomen.’ Alleen zijn de richtlijnen hiervoor simpel en nietszeggend. In de meest recente Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) staat seksuele intimidatie onder het kopje ‘psychosociale arbeidsbelasting.’ Hier wordt beschreven hoe werkgevers met seksuele intimidatie om moeten gaan. ‘De werkgever voert, binnen het algemeen arbeidsomstandighedenbeleid, een beleid gericht op voorkoming en indien dat niet mogelijk is beperking van psychosociale arbeidsbelasting.’ Wederom nietszeggend. Bovendien ontbreekt het aan diverse richtlijnen tegen seksueel wangedrag (zie o.a. die van Buro Opaal, GGZ-instellingen of School & Veiligheid) en nationale coördinatie.

Petitie ‘Het kabinet is aan zet!’

Daar moet verandering in komen. Zo vinden Atria, de Nederlandse Vrouwenraad en Women INC. Samen met ruim dertig andere organisaties ondertekenden zij eind januari een petitie voor betere wetgeving tegen seksuele intimidatie op de werkvloer. De petitie is inmiddels al tweeduizend keer ondertekend. Volgens de betrokken vrouwenorganisaties is nu ‘het kabinet aan zet!’

Er is een cultuuromslag nodig

Want om seksueel overschrijdend gedrag te voorkomen moet er meer gebeuren. En nee, daarbij is niet het belangrijkste dat — in de woorden van John de Mol — vrouwen ‘eerder aan de bel trekken.’ Het moet simpelweg niet gebeuren. Daar is een duidelijke wetgeving voor nodig. We moeten met z’n allen in gesprek gaan. Niet alleen met slachtoffers, daders of werkgevers. Hoe gaat de Nederlandse maatschappij bijvoorbeeld met seks om? Waarom is seksueel grensoverschrijdend gedrag zo’n aanhoudend probleem? Om namelijk door te kunnen dringen binnen de vaak toxische structuur van grens overschrijdend gedrag is er volgens Willy van Berlo, programmamaker bij Rutgers, meer nodig.

‘Er is echt een cultuuromslag nodig. Het is tijd dat een nieuwe generatie opgroeit met respect voor elkaars grenzen en wensen, dat minder mensen slachtoffer worden van seksueel geweld.’
Willy van Berlo

Maak jongeren bewust van de verschillende vormen van seksuele- en genderidentiteiten

Act4Respect focust zich daarom vooral op de jongeren. Het probeert professionals in beleid, onderwijs, zorg, veiligheid en justitie, handvatten te bieden over hoe grens overschrijdend gedrag kan worden voorkomen. Act4Respect probeert op deze manier jongeren bewust te maken van het feit dat iemands identiteit, etniciteit, sekse of persoonlijkheid geen aanleiding is voor geweld. Bij jongeren is het belangrijk om stereotype gendernormen aan te pakken, zodat de bewustwording rondom seksualiteit en diversiteit toeneemt. Seksueel grensoverschrijdend gedrag houdt met name verband met traditionele genderstereotypering. Deze traditionele gendernormen en wat het betekent om ‘vrouw’ of ‘man’ te zijn, zijn dan ook aan flinke herziening toe. Onderwijs en bewustzijn zijn hierbij eerste belangrijke stappen.

Een stap in de goede richting

Dat er een cultuurverandering nodig is, erkende ook het kabinet. Mariette Hamer, voorheen voorzitter van de Sociaaleconomische Raad, wordt aangesteld als regeringscommissaris grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld. Zij is hiermee de eerste die deze functie zal vervullen. Volgens Hamer moet het maatschappelijke debat in ‘alle domeinen van de samenleving worden gevoerd.’ Daarmee heeft de voormalig PvdA-politica groot gelijk. De #MeToo-discussie is een maatschappelijk probleem van enorme omvang dat iedereen zou moeten aangaan. We moeten er sámen voor zorgen dat er geen ruimte is voor seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Wil je direct in actie komen en taboeonderwerpen rondom seksualiteit bespreekbaar maken? Meld je aan voor de Social Change Academy 2022 van Rutgers. In een opleidingstraject van driekwart jaar krijgen jongeren (18 t/m 25 jaar oud) de kans om zich te ontwikkelen tot rolmodellen om taboe-onderwerpen rondom seksualiteit bespreekbaar te maken.

Ben je slachtoffer van grensoverschrijdend seksueel geweld of ken je iemand die seksueel geweld heeft meegemaakt? Neem contact op met Centrum Seksueel Geweld (CSG) of bel ze op 0800-0188. Zie ook de lotgenotengroep seksueel misbruik en tips voor gespreksvoering met een slachtoffer door Slachtofferhulp Nederland.

[Afbeelding via Wikipedia Commons]

Geschreven door: Emma Ruiter